One Famous Goal (1): Rus Viktor Ponedelnik beslist allereerste EK voetbal

Doelman Lev Jasjin is zonder twijfel de bekendste speler van de Russiche ploeg in de jaren 50 en 60, maar de hoofdrol op het eerste EK is weggelegd voor een onbekende spits met de naam Viktor Ponedelnik.

In de Russische selectie is Ponedelnik de enige speler die niet uit een grote stad als Moskou, Kiev of Tbilisi komt. De 23-jarige Ponedelnik speelt voor een relatief kleine club uit het zuiden: SKA Rostov.

Blochin, Belanov, Protasov of Kerzjakov zijn niet alleen topscorers uit het Russische voetbal, maar hun namen klinken ook als een klok. Zij kunnen een pak betere adelbrieven voorleggen, maar de "One Famous Goal" van Viktor Ponedelnik heeft wel een beker opgeleverd. Zijn beslissende doelpunt in de verlengingen van de finale van het EK 1960 bezorgt de Sovjetunie tot op de dag van vandaag de enige hoofdprijs op een EK of WK.

Precies 60 jaar geleden werd het eerste Europese kampioenschap voetbal gehouden. In navolging van een Europacup voor clubs beslist de UEFA om ook de landen uit Europa tegen elkaar in een toernooi te laten uitkomen. Dat gebeurt niet zonder slag of stoot, want nogal wat landen schrijven zich niet in.

Duitsland, Italië, Engeland, Nederland en België nemen niet eens deel. Zij vinden de kalender te overvol.  Zo beginnen slechts 17 landen aan de kwalificaties en blijven er voor het eindtoernooi in Frankrijk vier landen over: Frankrijk, Joegoslavië, Tsjechoslovakije en de Sovjetunie.

De Sovjetrussen hebben voor het eerst van zich laten spreken in 1956. Ze winnen op de Olympische Spelen in Melbourne goud door Joegoslavië te verslaan. Twee jaar later op het WK in Zwitserland schakelen ze verrassend Engeland uit en bereiken ze de kwartfinales. En in de aanloop naar het EK van 1960 toont het Sovjetrussische collectief zich sterker dan een uitloper van de magische Hongaarse ploeg.

De confrontatie tegen Spanje bepaalt of de Sovjetrussen naar de eindronde met vier mogen, maar die wedstrijden hebben nooit plaatsgevonden. Spanje staat onder dictatoriale leiding  van generaal Franco en die is niet vergeten dat de Russische soldaten in de Spaanse burgeroorlog tegen zijn regime hebben gevochten. De Spaanse voetballers mogen het vliegtuig richting Moskou niet op. De Sovjetunie krijgt de finaleronde in Frankrijk cadeau.

Viktor Ponedelnik maakt deel uit van een ploeg waarin "Zwarte Panter" Lev Jasjin – in 1965 verkozen tot Europees speler van het jaar – kapitein Igor Netto en het snelle Georgische duo Mesjki en Metreveli de leiders zijn.

In de halve finale wordt in Marseille makkelijk met 3-0 gewonnen van het Tsjechoslovakije van sterspeler Josef Masopust (ex-trainer van Sporting Hasselt overigens). Ponedelnik is de man van de match met twee assists en één doelpunt. De finale is verrassend genoeg niet tegen gastland Frankrijk, dat na een spectaculaire match met 5-4 door Joegoslavië verslagen wordt.

Parijs loopt niet uit voor de primeurfinale, want in het Prinsenpark dagen maar 17.000 toeschouwers op voor deze Oostblokconfrontatie. Die begint bovendien pas om 22u. Na 90 minuten staat het 1-1. De Joegoslaven zijn technisch vaardiger maar hoe langer de match duurt, hoe nijdiger en virieler ze gaan spelen. De benen van Ponedelnik worden meermaals toegetakeld.

Het is in Moskou al middernacht voorbij als er nog zeven minuten in de verlengingen te spelen zijn. Met een rake kopbal forceert Ponedelnik de beslissing. De naam en het woord Ponedelnik is Russisch voor "maandag".  “Alle journalisten hadden een geweldige kop in de krant”, vertelt Ponedelnik later. “Ponedelnik Zabivayet v Ponedelnik (Maandag scoort op maandag)."

Feest wordt er niet gevierd in Parijs want de voetballers worden snel op het vliegtuig richting vaderland gezet. In Moskou wacht de allereerste kampioenen van Europa een militair eerbetoon. “Als we hoorden dat het hele land aan de radio gekluisterd zat, kregen we tranen in de ogen”, getuigt die andere held Lev Jasjin later.

Meteen na de finale in Parijs haalt de voorzitter van Real Madrid, Santiago Bernabeu, zijn chequeboek boven, want hij wil 5 spelers van de Russische ploeg een contract aanbieden. “De interesse van de man wiens club 5 keer op rij de EC I had gewonnen was een ongelooflijk compliment”, vertelt Ponedelnik in een zeldzaam interview.

“Maar het was onmogelijk voor spelers van achter het IJzeren Gordijn. We durfden er zelfs niet aan te denken. In elke delegatie zat wel iemand van de KGB. We vertelden Bernabeu dat we onder contract stonden, maar we hadden natuurlijk niet eens een overeenkomst.”

Ponedelnik ziet ook dat vele teamgenoten die na de terugkeer in Moskou stoppen met voetballen geen prettig leven tegemoet gaan. “Zodra je stopte met voetballen in de Sovjetunie was je overbodig. Je werd op straat gezet. Vele spelers begonnen te drinken, niemand hielp hen, niemand keek nog naar hen om.”

Ponedelnik speelt ook nog voor de Sovjetunie op het WK van 1962 in Chili en het EK van 1964 in Spanje. In de halve finale toont hij zich weer belangrijk met een doelpunt, maar hij mist de kans om onsterfelijk te worden. Spanje wint de finale met 2-1, Ponedelnik komt niet tot scoren.

Twee jaar later hangt hij zijn schoenen al aan de haak. "Maandag" is dan nog maar 29 jaar, maar een blindedarmontsteking en problemen met zijn gewicht doen hem deze beslissing nemen. Uiteindelijk maakt hij 21 doelpunten in 29 interlands, een meer dan aardig gemiddelde.

Na zijn actieve carrière wordt hij coach en sportjournalist, schopt hij het zelfs tot adviseur van de president en krijgt hij diverse onderscheidingen voor zijn bijdrage aan de Russische sport. In 2015 wordt in Rostov een borstbeeld onthuld ter ere van de legendarische doelpuntenmaker.

Ponedelnik is intussen 83 jaar en hij woont nog steeds in Rostov. Hij heeft al zijn teamgenoten van de kampioenenploeg van 1960 overleefd. Van Jasjin tot Netto of Ivanov, iedereen is inmiddels overleden. Intussen wacht het Russische voetbal in 2020 nog steeds op een opvolger van Ponedelnik.