Het leven van een toptennisser zit vol uitdagingen. Elke dag opnieuw wordt het lichaam op de proef gesteld, maar ook de mentale veerkracht gemeten. Onze tenniscommentator Dirk Gerlo waagt zich naar aanleidingen van enkele opmerkelijke uitslagen op Roland Garros in het bad van de psyche. Redder in nood heet Gert-Jan De Muynck, sportpsycholoog die in Parijs Zizou Bergs begeleidt.
Het is weer wat geweest de voorbije dagen aan de Porte d ‘Auteuil. Zoals eerder al meegegeven, spelers bij wie de passie zodanig groot is dat afscheid nemen moeilijk is. Mooie verhalen.
Maar anderzijds zijn er opnieuw de verontrustende verhalen van spelers en speelsters die worstelen met de druk om te presteren op het hoogste niveau of die de druk niet meer aankunnen.
Voorbeeld 1: de Griekse Maria Sakkari. 28 jaar en 2 jaar geleden derde op de wereldranglijst na onder andere halve finales op Roland Garros en Wimbledon. Nu nog altijd achtste op de lijst. Sakkari wordt beschouwd als een exponent van het moderne tennis bij de vrouwen.
Maar kijk, Sakkari geraakt nu al 5 grandslamtoernooien op een rij niet voorbij de eerste of tweede ronde. Nu ging ze eruit tegen de Française Gracheva. De ontgoocheling was immens, de uitleg van de Griekse opvallend.
Het is een zwaar leven. Wil ik dit nog?
"De nederlaag is onaanvaardbaar", zegt ze er zelf over. "Ik won de eerste set en sloeg in paniek. Ik leg mezelf zodanig veel druk op om niet meer in de eerste ronde van een GS te verliezen."
"En dan gaat het fout. Ik sla in paniek, mijn hartslag gaat omhoog. Ik verlies alle controle. Dit is echt psychologisch."
Voorbeeld 2: de Nederlander Botic van de Zandschulp, 29 jaar, kwartfinalist op de US Open in 2021, randje top 20 geweest en op Roland Garros nu kansloos uitgeschakeld in de eerste ronde door veteraan Fognini. Van de Zandschulp zakte al weg uit de top 100 en was na het verlies radeloos.
"Dit was de slechtste match in mijn carrière", zei onze noorderbuur. "Ik kijk niet meer uit naar de competitie. Ik vraag me meer en meer af waarom ik nog verder doe. Van hot naar her reizen en meer slechte dan goede dagen hebben."
"Je moet van je werk nog kunnen genieten. Dat is niet het geval, maar niet spelen betekent voorbijgestoken worden op de ranglijst. Het is een zwaar leven. Wil ik dit nog?"
De draagbalkmetafoor
Hoe zou een sportpschycholoog hiermee aan het werk gaan? Dirk Gerlo vroeg het aan Gert-Jan De Muynck. Hij werkt als sportpsycholoog bij Tennis en Padel Vlaanderen. Hij is voorlopig de enige sportpsycholoog (en prima tennisser) die voltijds voor een Vlaamse sportfederatie werkt. Hier in Parijs begeleidt hij Zizou Bergs.
"Ik zou eerst zoeken naar de onderliggende reden waarom Sakkari haar niveau hier niet haalt", zegt De Muynck. "De hartslag die omhoog gaat, stress, twijfel. Zeg maar de klinische, psychologische factor. Of is het vooral cognitief? Het niet meer kunnen focussen op jouw ‘key’ vaardigheden als speler. De slagen. Het kan een combinatie van beide aspecten zijn."
"Verlamt het feit dat je op Roland Garros of een ander grandslamevent bent jou? Je kunt dan gaan werken op bepaalde ontspanningstechnieken voor de ademhaling zodat de hartslag daalt, er zijn technieken om de spieren te ontspannen waardoor je nog beweeglijk bent en bepaalde slagen wel nog kunt uitvoeren. Spelers hebben het vaak over lood in de armen of de benen. Hier kan je dus al een beetje ingrijpen."
"Maar een speler kan ook superzenuwachtig zijn op een terrein. Dan kan je wel de aandacht gaan trainen met bepaalde concentratietechnieken. Maar dat vraagt oefening. Je moet niet de dag voor de wedstrijd komen vragen: ik ben enorm gespannen, wat moet ik doen? Da’s te laat natuurlijk. Mentale vaardigheid moet je trainen, net zoals conditie en techniek. Wij doen dat ook met onze jongste spelers op het tenniscentrum."
"Ik weet niet wat Sakkari de voorbije maanden gedaan heeft om niet meer op dezelfde obstakels te botsen. Ze heeft wel het tennisniveau en ook, zoals iedereen, het potentieel om deze situatie om te draaien."
Hoe sneller je erbij bent, hoe groter de kans dat je de situatie nog kunt keren.
En wat met een Botic van de Zandschulp? Tennismoe? Of is het om te keren?
"Ik denk dat je het signaal ernstig moet nemen", zegt De Muynck. "Hoe sneller je erbij bent, hoe groter de kans dat je de situatie nog kunt keren. Kijk, voor één lampje dat brandt in de wagen ga je naar de garage, maar vaak wachten we veel te lang om hulp te zoeken als er iets fouts zit in ons lichaam, met ons mentale welzijn."
"Ik zou me afvragen hoe het nog zit met de passie voor tennis. Is hij begonnen met tennis omdat hij het graag deed, zijn passie kon uitleven? Of is hij er bijvoorbeeld ‘Agassi-gewijs’ door de druk van zijn omgeving in terechtgekomen en vond hij het eigenlijk nooit echt leuk."
"Als je met dat laatste geval zit, dan kan je misschien redeneren dat het genoeg geweest is, want dat je genoeg verdiend hebt. Tennis is een opgave geworden en dan kan je moeilijker de zin om verder te doen gaan herstellen."
"De basis zit niet juist. Heb je een speler die nog wel van het spel houdt (van de Zandschulp traint nog wel graag, red), dan kan je dieper gaan graven en dan is herstel mogelijk."
"Psychologen spreken over de ‘draagbalkmetafoor’, waarbij de onderkant, de draagkracht, sterker moet zijn dan de bovenkant, de draaglast. De draagkracht, da’s de omgeving, familie, vrienden die jou steunen. Dat fundament moet stevig zijn, moet de balk stutten."
"De bovenkant, da’s de last, de verwachtingen die er zijn. Ik moet matchen of toernooien winnen, ik moet mijn klassement vasthouden… Als de draaglast groter wordt dan de draagkracht, dan gaat de balk doorbuigen, dan krijg je die signalen zoals "Ik heb meer slechte dan goede dagen"."
"Die signalen mag je niet negeren, je zou jouw problemen kunnen gaan uitwerken op bijvoorbeeld jouw partner waardoor een kracht een last wordt en de draagbalk scheuren kan gaan vertonen of zelfs barsten."
"Dan komen echt de mentale stoornissen zoals paniek of depressie. Dan moet je echt ingrijpen, je kunt gaan proberen te lijmen, maar het litteken blijft wel aanwezig als zwakke plek. Om dan nog diezelfde last op de balk te leggen, dat is moeilijk."
"Je moet dan eerst de onderkant van die balk gaan verstevigen en de last op de bovenkant lichter maken. Bijvoorbeeld, eenzaamheid op het circuit kan een erg belastende factor zijn, als je dan de draagkracht kan verhogen door een partner mee te kunnen nemen, dan kan de last lichter worden en kan de zin om door te gaan weer groter worden."
"Als de duurzame motivatie hersteld is, dan kan de last weer wat verhoogd worden", besluit Gert-Jan De Muynck.
