Nu de Internationale Wielerunie UCI zich (eindelijk?) heeft uitgesproken over het gebruik van koolstofmonoxide rebreathers, staat de techniek volop in de schijnwerpers. Maar wat houdt het inhaleren van CO nu precies in en welk onderscheid moet zeker benadrukt worden? Experts geven uitleg én nemen een duidelijk standpunt in.
Afgelopen zomer - uiteraard niet toevallig tijdens de Tour de France - werd de koolstofmonoxide rebreather naar de top van de wieleragenda gekatapulteerd.
Escape Collective bracht naar buiten dat de omstreden techniek gangbaar is in het peloton en gebruikt werd/wordt door onder meer UAE, Visma-Lease a Bike en Israel Premier Tech.
Was dit dan de verklaring voor de dominantie van Tadej Pogacar, Jonas Vingegaard en hun ploegmaats?
De geciteerde ploegen ontkenden het gebruik van de techniek niet, maar voegden meteen nuances toe.
"Het is een methode om de hemoglobinemassa in je lichaam te meten en het wordt al decennia gebruikt tijdens hoogtestages", legde UAE toen uit. "Het is een veilige en professionele techniek die ondersteund wordt door heel wat onderzoeksrapporten."
Visma-Lease a Bike argumenteerde dat de rebreather enkel werd gebruikt om bij het begin en bij het einde van een hoogtekamp de bloedwaarden meer accuraat - meer bepaald de hemoglobinemassa - te kunnen meten en analyseren.
Hemoglobinemassa
Waar komt de controverse dan vandaan en waarom roept de UCI dan op om de methodiek te bannen of te beperken tot "medisch verantwoord gebruik in een gecontroleerde medische omgeving"?
Hemoglobinemassa is in dit dossier "de gouden standaard" die steeds zal terugkeren. Hemoglobine is het eiwit in je bloed dat zuurstof transporteert en koolstof afvoert.
CO of koolstofmonoxide bindt heel sterk aan hemoglobine, veel sterker dan zuurstof. Denk ook aan wat er gebeurt bij een CO-vergiftiging door pakweg een slecht werkende kachel.
Voeg je CO toe via een rebreather en verhoog je de dosis in je lichaam, dan gaat die hoeveelheid CO ten koste van zuurstof. Je lichaam zal reageren om dat zuurstoftekort te compenseren en zal je hematocriet natuurlijk doen toenemen.
Zo kan je dus ook de verzadiging van CO in je hemoglobine verifiëren en kan je als wetenschapper dan de totale hemoglobinemassa achterhalen.
Zo werkt de koolfstofmonoxide rebreather
Diagnostisch
Hoor je het stilaan donderen in Keulen en vraag je je af waar nu het verschil ligt met een gewoon bloedstaal dat elke burger wel eens laat afnemen ter controle?
Bij zo'n bloedanalyse bepaal je de concentratie hemoglobine, niet de massa. Een belangrijk verschil in parameters, met andere woorden. Denk aan de gouden standaard van zonet: meten is weten en hoe gedetailleerder de informatie, hoe beter.
Rebreathers ('herinademers') zijn apparaatjes die onder meer door duikers gebruikt worden om onder water te kunnen ademen.
Bovenstaande toepassing van de CO-rebreather kun je dus beschouwen als een diagnostische techniek waarbij gebruik gemaakt wordt van microdosissen. Het is een gangbare praktijk die door experts - inspanningsfysiologen, artsen en trainers - tijdens onze belronde als "niet-schadelijk" wordt bestempeld.
"We weten ook dat sporters en ploegen dat doen", bevestigt Tom Teulingkx van de Vereniging van Sport en Keuringsartsen. "Vergelijk het met een inspanningstest waarbij je de V0²Max waarde wil berekenen (de maximale zuurstofopname, red)."
Het lijkt mij aangewezen om het gebruik - lees: als meetinstrument - ervan toe te staan in ziekenhuizen door bevoegde wetenschappers, veeleer dan te gaan meten tijdens stages. Je moet voor de meest veilige omstandigheden kiezen.
Het medische proces wordt dus niet afgeschoten, maar er worden wel strikte voorwaarden gesteld. Wat de UCI zelf ook gisteren formuleerde onder de noemer "medisch verantwoord gebruik in een gecontroleerde medische omgeving".
Teulingkx: "Je hebt hier nog altijd te maken met uitwisseling van gassen die niet door het lichaam worden aangemaakt. Ze zijn en blijven toxisch."
"Nu, laat je een scan nemen van je schouder en gebruik je contrastvloeistof, dan is dat ook niet-lichaamseigen. Om een diagnose te stellen, gebruik je dus vaak zulke stoffen die toxisch zijn of bij een verhoogd gebruik giftig zouden kunnen zijn."
"Daarom lijkt het mij aangewezen om het gebruik - lees: als meetinstrument met beperkte dosissen - ervan toe te staan in ziekenhuizen door bevoegde wetenschappers, veeleer dan te gaan meten tijdens stages. Je moet voor de meest veilige omstandigheden kiezen."
Therapeutisch
Een beperkte dosis CO toevoegen om je hemoglobinemassa te meten, stuit dus niet op onbegrip. Zo kan je, zoals de betrokken ploegen ook aangeven, het verschil meten tussen het begin en het einde van je hoogtestage.
Maar nu we bij hoogtetraining aanbeland zijn, komen we bij het addertje onder het gras, een van de 2 neveneffecten die de controverse veroorzaken.
Er wordt namelijk beweerd dat de CO-rebreather bij een verhoogde concentratie de massa kan verhogen en dus de effecten van een hoogtestage kan simuleren en je prestaties kan stimuleren.
In de moderne wielersport lijk je als renner niet te kunnen ontsnappen aan een isolement op hoogte. Het natuurlijke trainingsproces verhoogt de rode bloedcellen in je lichaam, maar het vergt natuurlijk veel fysieke en mentale belasting.
Met de koolstofmonoxide-techniek zou je jouw hematocriet (het precentage rode bloedlichaampjes) ook kunstmatig kunnen oppompen. Teulingkx: "Dan is het gebruik niet diagnostisch, wel therapeutisch. En dat is een brug te ver." Je controleert dan niet of je rode bloedcellen bijkweekt, je voedt net het proces.
"Vergelijk het met de ozontherapie waar jaren geleden sprake van was. Je creërt een niet-normale toestand door toevoeging van een gas in je lichaam. Dat kan prestatiebevorderend zijn, maar het is ook gewoon heel gevaarlijk."
"CO-inhalatie verhoogt je hemoglobine en kan als alternatief dienen", leggen wetenschappers uit. "Hoe hoger je hemoglobinemassa, hoe meer zuurstof vervoerd kan worden. Maar dat proces gaat dus op een niet-conventionele manier."
"Bij een hoogtestage reageert je lichaam menselijk op de inspanningen die je levert. Dat is een moleculair mechanisme. Hier dien je iets toe. Dat mag niet toegestaan worden."
Wie raakt aan gasuitwisseling, speelt met de gezondheid van zijn lichaam. Koolstofmonoxide is toxisch. Vergeet dat niet. Het vormt een gevaar voor je lichaam.
Niet voor familie
Als diagnosebepaler zou de CO-rebreather getolereerd kunnen worden. Het prestatieverhogende effect kan niet aanvaard worden in de ogen van de wetenschappers. Maar er is nóg een cruciaal neveneffect dat niet genoeg benadrukt kan worden.
"Wie raakt aan gasuitwisseling, speelt met de gezondheid van zijn lichaam", klinkt het in koor. "Koolstofmonoxide is toxisch. Vergeet dat niet. Het vormt een gevaar voor je lichaam."
"Het toedienen van CO zet ook een cascade in gang. En de halfwaardetijd bedraagt zo'n 5 uur. Dat blijft dus heel lang in je lichaam zitten."
Carsten Lundby is een autoriteit op vlak van onderzoek naar hemoglobine en legde deze zomer in The Guardian de impact van de CO-rebreather uit.
Het CO-gehalte in je bloed stijgt na inname tot 6 procent, aldus Lundby. Dat ligt ruim hoger dan het dagelijkse niveau van zo'n 0,5 procent, veroorzaakt door uitstoot en vervuiling. Ter vergelijking: bij een roker bedraagt het gehalte 8 procent. Wat de afname betreft: een doorsnee volwassene zou na een dag weer het originele CO-niveau moeten bereiken.
Het zijn waarden die gezondheidsvragen oproepen. In een recente studie laat Lundby er dan ook geen twijfel over bestaan. "Ik zou deze praktijk nooit toepassen bij mijn familie", is zijn standpunt.
Doping?
De UCI deelt dat standpunt, maar vraagt ook om stellinginname van het Wereldantidopingagentschap WADA. Er blijft namelijk nog één vraagstuk liggen: is verhoogd CO-gebruik naast schadelijk en mogelijk prestatiestimulerend dan ook een dopingvergrijp?
Een antwoord op die vraag wordt gevormd op basis van 3 criteria. Worden prestaties bevorderd? Kan het product de gezondheid van de sporter mogelijk schaden? En is het in strijd met de geest van de sport?
"Die laatste vraag is moeilijk te beantwoorden, maar voor mij druist het in tegen de ethiek van de sport", oordeelt Teulingkx. "De criteria kunnen afgevinkt worden. Het is gevaarlijk en schadelijk. Het zou heel gevaarlijk zijn om deze praktijk volledig toe te laten."
"Is het doping? Voor mij wel", stelt een van onze gesprekspartners duidelijk. "En dat geldt ook voor hyperoxie, de techniek waarbij je net extra zuurstof toegediend krijgt."
"Dat gebeurt vaak bij intervaltrainingen, want met meer zuurstof zal je sneller kunnen recupereren. Er wordt dus op allerlei manieren geëxperimenteerd, maar het is ethisch niet verantwoord en men verliest het gezondheidsaspect uit het oog."
