Zelfs de allerbeste boekhouder kan tegenwoordig het aantal voetbaltransfers niet meer in kaart brengen en de bedragen die neergeteld worden voor voetballers swingen jaar na jaar meer en meer de pan uit. Het huidige transfersysteem werd 25 jaar geleden een volledig andere richting uitgestuurd dankzij een 30-jarige Waalse voetballer die tegen de schenen van de grote voetbalreuzen schopte. Wie was Jean-Marc Bosman en waarom was zijn ellenlange juridische procedure zo ingrijpend?
Speler X verhuist van club Y naar club Z en met die overgang is een stevige transfersom gemoeid: anno 2020 schrikt niemand nog op van een miljoenentransfer links of rechts.
Denk maar aan Eden Hazard die in de zomer van 2019 voor meer dan 100 miljoen euro van Chelsea naar Real Madrid verkaste.
Maar 25 jaar geleden lagen de kaarten anders. De bedragen waar vandaag mee gegoocheld wordt, waren toen geen gemeengoed, al werden er ook toen al wel lucratieve transfers afgesloten.
Marc Degryse die in 1989 voor een recordbedrag van 90 miljoen frank van Club Brugge naar Anderlecht verhuisde: vandaag wordt met die som eens flink gelachen, destijds vroegen de betrokken partijen zich ook al af of een voetballer zo’n geldsom waard was.
De normen en waarden in het voetbal zijn mee geëvolueerd met de tijdsgeest, maar ruim 30 jaar geleden waren de spelregels helemaal anders en vooral een stuk beperkter.
De sleutel zat bij de clubs, de spelers waren gebonden aan hun grillen en hadden veel minder macht. Net die ongelijkheid stuitte Jean-Marc Bosman tegen de borst.
Reportage met Bosman in Terzake in 1995: "Ik wil geen held zijn. Ik wil gewoon dat onze regels gerespecteerd worden"
David klopt Goliath na een jarenlang juridisch gevecht
Jean-Marc Bosman was een bescheiden voetballer uit het Luikse. Bosman debuteerde bij Standard en trok in 1988 naar Club Luik. Twee jaar later, in 1990, liep zijn contract bij de eersteklasser af.
Bosman kon zich niet vinden in het nieuwe voorstel van zijn werkgever en stond bovendien in de belangstelling van het Franse Dunkerque.
In de huidige context is er in zo’n geval geen probleem: wie einde contract is, is vrij om te gaan en staan waar hij wil. Maar in 1990 werd Bosman gegijzeld door zijn club.
RC Luik vroeg een transfersom van omgerekend 250.000 euro, maar Dunkerque kon niet snel genoeg een bankgarantie voorleggen. De deal ketste af, Bosman was de grote verliezer en schraapte al zijn moed bijeen om naar de rechter te stappen.
Een kleine Belgische voetballer die het internationale en Europese systeem ten val wilde brengen, het leek een kansloze missie. Bosman sleepte de Belgische voetbalbond (KBVB) en de Europese voetbalbond (UEFA) voor de rechter.
Zijn eis was duidelijk: het transfersysteem moest voortaan de Europese regels – voornamelijk het vrije verkeer van werknemers – respecteren. Een voetballer moest door zijn club erkend worden als een werknemer en moest bij het aflopen van zijn contract de vrijheid hebben om te beslissen over zijn toekomst.
De machtige spelers – de clubs en voetbalbonden – stonden op hun achterste poten. Zij dreigden hun machtspositie te moeten inleveren, al geloofde niemand dat kamikaze Bosman in zijn opzet zou slagen.
Maar toch werd de nachtmerrie van clubs en bonden werkelijkheid: op 15 december 1995, dinsdag 25 jaar geleden, deed het Europees Hof van Justitie het voetbal op zijn grondvesten daveren. Bosman haalde zijn gram na een slopend juridisch gevecht van liefst 5 jaar.
Bosman na de uitspraak in 1995: "Ik sta op de top van de berg: ik ben erg trots"
Het eerste gevolg van het arrest
"Als het contract van een profvoetballer bij een club eindigt en als de speler naar een club van een andere lidstaat in de Europese Unie wil, dan mag er voor hem geen transfervergoeding gevraagd worden", oordeelde het Hof.
Met die aanpassing zou Bosman 5 jaar eerder dus probleemloos van Club Luik naar Dunkerque verhuisd kunnen zijn.
Het verdienmodel van clubs stond onder druk en zij anticipeerden door hun spelers contracten van langere duur voor te schotelen.
De spelers kwamen als winnaar uit de rechtszaak: de werkzekerheid werd een stuk groter en ook de lonen schoten de lucht in.
Om zich in die omwenteling te laten begeleiden, gingen spelers meer en meer in zee met makelaars, die het reilen en zeilen van de transfermarkt veel beter konden inschatten. Hun opmars is de jongste jaren alleen maar toegenomen.
Het tweede gevolg van het arrest
Maar het Hof ging nog een stap verder in het arrest. "Alle profvoetballers moeten binnen de lidstaten van de EU zonder beperking kunnen voetballen. Het Hof erkent dat profs die onderdaan zijn van de EU, werknemers zijn die vrij in de EU moeten kunnen werken", klonk het.
Wie vandaag de kern van een willekeurig voetbalteam bestudeert, ziet een mengelmoes aan nationaliteiten. Zo telt een Belgische club in zijn brede selectie vaak meer buitenlandse spelers dan Belgische voetballers.
Tot voor het arrest was die gang van zaken ondenkbaar. Voetbalclubs moesten een forse beperking van het aantal buitenlandse spelers uit de EU in hun club respecteren, maar die strenge limiet – slechts 3 buitenlandse spelers - viel in één klap weg.
De gevolgen lieten zich dan ook raden: voetbalteams werden gaandeweg een allegaartje van spelers met een verschillende achtergrond.
Er werd niet alleen in de achtertuin gevist, de rekruteringsvijver werd steeds groter. Dat een club als Beveren begin deze eeuw een Ivoriaanse invasie kende, vond zijn oorsprong dus indirect in het Bosman-arrest.
Die vergemakkelijking van de mondialisering van het voetbal had verregaande gevolgen. De Engelse competitie kon bijvoorbeeld veel makkelijker buitenlandse spelers verleiden, wat hun product dan weer aantrekkelijker maakte en voor een flinke opwaardering van het tv-contract zorgde. Die winstmarge kon dan weer aangeboord worden voor transfers.
De sneeuwbal ging aan het rollen, de vicieuze cirkel viel niet meer te stoppen: het zwaartepunt van het Europese voetbal schoof steeds meer op naar grootmachten als Engeland, Spanje en Italië, de kloof met kleinere landen als België werd jaar na jaar groter.
Reacties na de uitspraak: KBVB weet zich geen raad, UEFA verwacht verwarring
De Europese voetbalbond UEFA had hemel en aarde verzet om de afbraak van het transfersysteem te vermijden, maar viste achter het net.
Voorzitter Lennart Johansson vreesde aanvankelijk vooral verwarring. "De UEFA vertegenwoordigt een 50-tal landen, terwijl de Europese Unie momenteel slechts 18 leden telt", legde de Zweed in zijn eerste reactie uit.
"Dit systeem wordt ook erkend door de Wereldvoetbalbond FIFA, waar 193 landen aangesloten zijn."
"Het is moeilijk om uit te leggen hoe 18 leden van de EU een exclusief recht krijgen."
Premier Dehaene: "Bonden dachten dat ze boven het recht stonden"
Na de uitspraak: Bosman komt nergens meer aan de bak
Eind goed, al goed voor Jean-Marc Bosman? Neen, de Luikenaar die het huidige voetballandschap mee geboetseerd heeft, werd uiteindelijk zelf het kind van de rekening. Het hele proces kostte hem zijn sportieve carrière.
Na enkele omzwervingen bij kleinere clubs in het buitenland was Bosman in eigen land helemaal persona non grata geworden. Bosman was verbrand, geen enkele club durfde hem nog een contract voor te schotelen, ook al om de Belgische bond niet in de gordijnen te jagen.
Bosman kon sportief nooit meer schitteren en ook op financieel vlak kwam hij in een storm terecht, een rode draad die hem tot op vandaag nog altijd achtervolgt.
De ex-speler van Standard en Club Luik heeft dus de toekomst van voetballers mee vorm gegeven, maar hij had na zijn rechtsgang zelf geen toekomst meer in het voetbal.
