Ketonen, "het stukje van de puzzel" in het succes van de Quick Step-ploeg

Mensen maken ketonesters, kortweg ketonen, op een natuurlijke manier aan als ze door hun hoeveelheid koolhydraten heen zijn en vetten beginnen te verbranden. 

Dat kan wanneer we bewust gaan vasten of als we stevig sporten en na verloop van tijd door onze suikers heen zitten. Daarom worden ketonen ook wel eens de 4e brandstof van ons lichaam genoemd, naast koolhydraten, eiwitten en vetten.

Ketonenlichaampjes mogen dan lichaamseigen zijn, je kunt het product ook innemen door het te drinken uit een klein flesje. De smaak is verschrikkelijk, maar het effect is des te opmerkelijker: met één flesje verhoog je het gehalte ketonlichaampjes in je bloed evenveel als met een week vasten.

Ketonen zijn absoluut niet nieuw, maar nu zijn er concrete cijfers over.

Bewegingsfysioloog en professor aan de KU Leuven Peter Hespel heeft zich er namelijk in verdiept. Hespel leidt een team dat een grondig onderzoek naar ketonen gevoerd heeft.

Hespel werkte met ketonen van HVMN (uitspreken zoals het Engelse "human"). 18 proefpersonen deden mee aan een gesimuleerde Tour de France en werden ingedeeld in twee groepen van 9: de ene groep leverde inspanningen op een fiets zonder ketonen, de andere groep mét ketonen. 

"Na 3 weken zaten ze allemaal op hun knieën, vergelijkbaar met de symptomen van vermoeidheid waarin grote ronderenners zich na 3 weken bevinden", zegt Peter Hespel.

"Met dat verschil dat de proefpersonen die ketonen gebruikt hadden veel minder van die symptomen vertoonden en ook veel beter konden blijven eten. Zij konden beter presteren en veel sneller recupereren."

Uit cijfers van Hespel blijkt dat de ketonengroep in de derde en laatste week 15% meer trainingsvolume kon verwerken. Een tijdrit op het einde van de sessies viel opvallend positiever uit voor de ketonengroep, die het gemiddeld 15% beter deed.

Wat betekent dit resultaat voor het gebruik van ketonen bij topsporters: is het effect bij hen vergelijkbaar?

Peter Hespel: "Je mag proeven met 8, 10 of 12 personen nooit extrapoleren naar de totale bevolking of de sportwereld, maar in dit geval zijn de effecten zo groot, is er intussen de ervaring in de topsport én zien we in wetenschappelijk onderzoek dat het overeenkomt met wat atleten die ketonen gebruiken mij rapporteren. De extrapoleerbaarheid is hier toch wel van toepassing."

Hespel vindt de resultaten van zijn onderzoek bijzonder opmerkelijk: "Ik ben sinds de jaren 80 bezig met onderzoek naar sportvoeding, training en prestaties. Ik denk dat wij de eerste in België waren die creatine en beta-alanine gebruikt hebben en ik vermoed dat we nu ook de eerste zijn die dingen gedaan hebben met ketonen."

"Ik moet zeggen: voor mij is dit ongezien. De grootteorde van de effecten met ketonen zijn vele keren groter dan wat ik ooit met om het even welk ander voedingssupplement of om het even welke sportdrank gezien heb. Dus is dit echt een vernieuwing die resulteert in een - mijns inziens - spectaculaire resultatenverbetering."

Voor een goed begrip: ketonen zijn GEEN doping. Omdat het product prestatiebevorderend werkt, kan dat gemakkelijkheidshalve vermoed worden, maar het product staat niet op de dopinglijst van het Wereldantidopingagentschap WADA.

"Het gebruik van ketonen in de sport is goedgekeurd door het WADA. Het ketonendossier is in detail doorgelicht en men vond geen argumenten om het op de dopinglijst te zetten", zegt Peter Hespel.

"Ik was bezorgd dat men ketonen in de illegale of dopinghoek zou duwen, maar het is absoluut geen doping. Daarom ben ik blij dat ik daar heel open over kan communiceren."

"De effecten zijn groot, maar daar kan ik ook niet aan doen. Dat is ook geen argument om een product als doping te bestempelen. Want dan moeten we water en suiker ook op de lijst zetten. En al zeker cafeïne, dat nota bene in 2001 van de dopinglijst gehaald is." 

Bij de Olympische Spelen van Londen in 2012 is een eerste keer over ketonen gesproken. Ze werden gelinkt aan de toplopers van de Britse ploeg, zoals superkampioen Mo Farah, en aan de wielrenners van Team Sky, onder meer Bradley Wiggins, die in 2012 de Tour de France won.

Hespel: "Ik heb ooit een renner horen zeggen dat hij aan een 12-tal Rondes van Frankrijk deelgenomen had, waarvan eentje op ketonen. Bij die ene op ketonen was zijn hartslag in Parijs nauwelijks gedaald tegenover zijn hartslag bij de proloog."

Het is duidelijk: door het gebruik van ketonen recupereren sporters beter en kunnen ze langer op een hoog niveau presteren. Duursporters hebben zo altijd een extra zakje energie over, voor in de finale van een wedstrijd.

Een rondvraag leert dat iedereen op het allerhoogste niveau zijn huiswerk gemaakt heeft. Ook in het wielerpeloton is het intussen op grote schaal bekend en wordt het dus niet door slechts één ploeg gebruikt. 

Peter Hespel is als wetenschapper en professor niet alleen verbonden aan de KU Leuven, hij staat ook verschillende atleten en renners van Deceuninck- Quick Step met raad en daad bij.

Dan rijst de vraag: zijn ketonen het grote geheim achter de successen van het wielerteam van Patrick Lefevere? Hespel houdt het er formeel op dat ketonen "waarschijnlijk een stukje van de puzzel" waren die vorig jaar (tijdens het boerenjaar van Quick Step) zo mooi in elkaar viel.

"Ik denk dat er nog maar weinig uithoudingsatleten zijn die niet weten dat er iets aan het gebeuren is met ketonen, en al zelf aan het experimenteren zijn."

Maar het zou niet juist zijn het succes van de ploeg terug te brengen tot louter het ketonenverhaal. Als Quick Step dat beter aangepakt heeft en daar een verschil mee gemaakt heeft, dan is dat hun verdienste in een tijd waarin innovatie een bijzonder grote rol speelt.

En: Quick Step had/heeft natuurlijk ook heel goeie renners die uitstekend begeleid en getraind worden. Quick Step heeft ook altijd al garant gestaan voor vakmanschap, perfect materiaal en wetenschappelijke vernieuwing, denk maar aan het vroegere Mapei-center.

Hespel: "En vergeet niet hoeveel jonge talenten door de jaren heen ontbolsterd zijn bij de ploeg van Partrick Lefevere: Kwiatkowski, Alaphilippe, Lampaert, Mas, om maar enkele te noemen. Dat heeft niks met ketonen te maken, maar met expertise en een optimale structuur voor talentdetectie en -ontwikkeling."

Experimenteren met ketonen is echter een slecht idee. Het is belangrijk dat sporters zich bij de inname van ketonen laten bijstaan door een specialist, die ook trainingsleer onder de knie heeft en weet wanneer je ketonen het beste gebruikt.

Lees: wie niet weet dat het grote verschil vooral via de recuperatie gemaakt kan worden, heeft al een groot nadeel. Ketonen zijn enkel efficiënt bij een "submaximale inspanning", dus wanneer een sporter niet in het rood gaat en bijvoorbeeld geen zware helling/berg oprijdt of in de finale van een koers beland is.

Wie ketonen net voor of tijdens de wedstrijd neemt, dreigt dus een negatief effect te ondervinden. Hespel: "Ketonen zijn dan wel op grote schaal verspreid, ik denk dat het juiste gebruik op veel minder grote schaal verspreid is."

"Er zijn de voorbije 5 jaar enkele studies gepubliceerd waar men ketonen gebruikt heeft tijdens de inspanning, maar er is nog geen enkele studie gebeurd waar men het effect van ketonen in de recuperatie onderzocht heeft. Net dat is de niche waarbinnen zich de grootste effecten voordoen."

"Als een atleet meer kan trainen, beter kan recupereren en daardoor beter kan presteren, dan is dat natuurlijk iets dat elke topatleet wil horen. En daar maken wij nu net het verschil."